Ontschrijving, onttekening en ontkenning

In de Volkskrant van vrijdag 27 januari signaleert een hogeschooldocent terecht dat door het gebruik van chatbots als ChatGPT na de ontlezing nu de ‘ontschrijving’ dreigt. Dat klopt. Plaatjesrobot Dall-E zal leiden tot meer ‘onttekening’ en ‘ontfotografering’. Als ‘creatief’ schrijven of plaatjes maken aan de computer kan worden overgelaten zal dit in toenemende mate gebeuren en is daar minder werk voor mensen. Het is inderdaad de vraag hoe wij hier in de samenleving en het onderwijs mee omgaan.

Het is wel nuttig om deze ontschrijving in een breder perspectief te plaatsen van andere ont-wikkelingen en hoe wij daar mee omgaan. Wij hebben ook sinds jaren de ontrekening door het gebruik van de rekenmachine. Toch blijft rekenen een belangrijk vak op de basisschool en is de rekentoets terug (of is die alweer weg?). Verder hebben we het ont-musiceren sinds de uitvinding van de grammofoonplaat. Muziekonderwijs vinden we desondanks belangrijk (en we zouden het nog veel belangrijker moeten vinden). De ont-schildering en de ont-tekening zijn ingezet door de uitvinding van de fotografie. Ont-latijning is al eeuwen geleden ingezet, maar er zijn nog steeds gymnasia (non scholae sed vitae discimus). Een computer kan al jaren beter schaken dan een mens, maar er wordt nog altijd geschaakt. Film en televisie bracht de ont-toneeling, maar mensen willen graag acteren en naar de schouwburg en alle andere vormen van live optredens. Vertaalprogramma’s leiden tot ont-taling en veel minder werkgelegenheid voor vertalers. (Over een paar jaar hebben we allemaal een universal translator in ons oor, zoals bij StarTrek). Wikipedia en ChatGTP brengen ongetwijfeld ‘ont-algemeneontwikkeling’. Internet en misinformatie brengt ook ont-kenning, bijvoorbeeld van de holocaust, al bleek dat gelukkig toch weer mee te vallen. De vaardigheid om TikTok-filmpjes te maken is overigens juist sterk toegenomen. En BookTok lijkt te leiden tot het meer lezen van Engelse boeken door de jeugd.

Zoals de hogeschooldocent en anderen terecht signaleren moeten we natuurlijk onze toetsvormen gaan aanpassen omdat zelf kritisch kunnen denken, lezen en schrijven belangrijke vaardigheden blijven. Scripties kunnen al jaren bij elkaar geknipt en geplakt op een manier die de plagiaatscanner niet ziet. Maar een gesprekje van een half uur met de student brengt altijd boven tafel of hij of zij het echt begrijpt of niet. Natuurlijk moeten we leren omgaan met hulpmiddelen als ChatGPT en transparant zijn over het gebruik ervan. Voor het schrijven van dit stukje heb ik een spellingschecker gebruikt. Dat vindt u als lezer een oninteressante mededeling, want dat doet immers iedereen. Ik heb voor het schrijven ervan geen gebruik gemaakt van ChatGPT. Vindt u dat relevant? Gelooft u mij? Hoe kan ik het bewijzen?

Dirk Visser