Stemrecht
Rechtbank Amsterdam, 14 juni 2007, KG ZA 07-801 AB/MB. Bureau voor Verkiezingsuitslagen J.W. Groenendaal B.V. tegen Stichting Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet
Auteursrecht en openbaar belang. Broncode is niet nodig om software als werk aan te kunnen merken, de stemmachinesoftware valt niet onder art 11 (vanwege de openbare macht openbaar gemaakt), afgifte o.g.v. Wet Openbaarheid van Bestuur is geen openbaarmaking, eiser heeft bij handhaven auteursrecht i.c. legitiem belang en maakt geen misbruik van recht, vrijheid van meningsuiting/openbaar belang is niet in het geding, ook zonder deze algehele openbaarmaking moet de Stichting in staat zijn haar bevindingen over de software geloofwaardig te maken.
Eiser Groenendaal heeft het computerprogramma ‘Integraal Stem Systeem’ (ISS) ontwikkeld. Het programma wordt met name gebruikt voor stemcomputers. Via de website van de gedaagde Stichting kan iedereen de genoemde software, meer specifiek de programmatuur voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2006, alsmede de handleiding voor het gebruik van die programmatuur, downloaden. De Stichting heeft deze gegevens zonder toestemming van Groenendaal op haar website geplaatst.
Groenendaal heeft, zich beroepend op zijn auteursrecht, de Stichting gesommeerd om de 1SS-software van haar website te verwijderen en zich te onthouden van verdere openbaarmaking daarvan. De Stichting heeft daarop geantwoord “na kort beraad” te hebben besloten niet aan deze sommatie te voldoen. De Rechtbank Amsterdam stelt echter vast dat er wel degelijk sprake is van inbreuk. Ook een beroep op het openbaar belang kan daarbij niet baten.
“4.2. Vervolgens hebben gedaagden aangevoerd dat het maar de vraag is of het 1SS-programma een werk is in de zin van de Auteurswet (Aw), aangezien. bij gebreke van de broncodes, niet kan worden vastgesteld dat het een eigen oorspronkelijk karakter heeft met het persoonlijke stempel van de maker. Groenendaal heeft echter terecht gesteld dat ingevolge artikel 10 lid l onder 12 Aw een computerprogramma in beginsel een auteursrechtelijk beschermd werk is. Gedaagden hebben hun standpunt dat dat in dit geval niet zo zou zijn, niet nader toegelicht of gestaafd, behoudens hun beroep op “gebrek aan wetenschap” op dit punt. Dit is onvoldoende om het 1SS-eomputerprogramma niet als werk in de zin van de Aw aan te merken. Zeker nu uit de stukken en het verhandelde ter zitting naar voren is gekomen dat de programmatuur kennelijk dermate specifiek is dat anderen moeilijk iets soortgelijks kunnen ontwerpen.
4.3. Gedaagden hebben verder betoogd dat aan her ISS-programma geen auteursrechtelijke bescherming toekomt, op grond van analoge toepassing van artikel 11 Aw. Dit betoog snijdt geen hout, Een computerprogramma dat gebruikt kan worden voor het tellen van stemmen, het verwerken van verkiezingsuitslagen en dergelijke, is een vorm van ondersteunend materiaal, dat niet gelijk gesteld kan worden met ‘wetten, besluiten, en verordeningen door de openbare macht uitgevaardigd’, noch met rechterlijke uitspraken, waarop artikel 11 Aw ziet.
4.4. Tussen partijen is niet in geschil dat de Stichting de lSS-prograrnmatuur openbaar heeft gemaakt, door die programmatuur, met bijbehorende handleiding, voor een ieder toegankelijk te maken via internet. Toch is volgens gedaagden daarmee geen sprake van inbreuk op een auteursrecht. Zij verwijzen daarvoor naar artikel l5a (citaatrecht), respectievelijk 15h (werken die openbaar zijn gemaakt door de openbare macht) Aw, Een beroep op deze artikelen kan echter alleen slagen, als sprake is van werk dat ‘rechtmatig’ en/of ‘door of vanwege de openbare macht’ openbaar is gemaakt. Anders dan gedaagden hebben betoogd, is dat hier niet aan de orde. Door stemcomputers aan het publiek ter beschikking stellen om zijn stem te kunnen uitbrengen, maken de gemeenten de software niet openbaar. Ook uit de omstandigheid dat de gemeente Wijdemeren en de gemeente Naarden hun stemcomputers aan derden hebben verkocht en uitgeleend volgt niet dat de programmatuur en de daarvoor bestemde handleiding daarmee zijn geopenbaard. Van belang is daarbij dat die gemeenten de computers hebben afgestaan met het oog op (vermeende) ondernemingsraadverkiezingen en om de opkomst te verhogen, dus met het doel deze te gebruiken waarvoor ze bestemd zijn en niet voor derden om de onderliggende software te bestuderen. Dat een handleiding van een eerdere versie van ISS programmatuur in het kader van de Wet Openbaarheid van Bestuur aan de Stichting ter beschikking is gesteld, levert ook geen openbaarmaking op van de werken die nu in het geding zijn. Van enige eerdere openbaarmaking is dan ook geen sprake en van een recht om te citeren dus evenmin.
4.5. Ook het betoog dat Groenendaal misbruik van recht maakt, omdat hij het auteursrecht uitoefent met een ander doel, geheimhouding, dan waarvoor het is verleend, gaat niet op. Groenendaal heeft voldoende aannemelijk gemaakt dat mogelijke concurrenten door de openbaarmaking wezenlijke gegevens aan zijn programma kunnen ontlenen, wat aan een normale, commerciële exploitatie van de rechten van Groenendaal in de weg kan staan. Niet betwist is dat Groenendaal ook programmatuur levert aan landen buiten Nederland. Dat de programmatuur voor potentiële concurrenten niet bruikbaar zou zijn omdat deze helemaal zou zijn toegespitst op de gemeenteraadsverkiezingen van 2006, hebben gedaagden vooralsnog niet aangetoond. Veeleer is aannemelijk dat er, zoals Groenendaal heeft gesteld, een soort basisprogramma is dat, al naar gelang de aard van de verkiezingen, telkens kan worden aangepast. Groenendaal heeft dan ook een legitiem belang bij het kunnen exploiteren van zijn auteursrecht en het tegengaan van inbreuken daarop.
4.6. Als meest principiële verweer heeft de Stichting aangevoerd dat het mogelijke auteursrecht van Groenendaal in dit geval dient te wijken voor liet recht op vrijheid van meningsuiting (informatievrijheid) van de Stichting. De Stichting heeft daartoe betoogd dat het algemeen belang vereist dat verkiezingen transparant en controleerbaar zin en dat Groenendaal door het geheim houden van zijn programmatuur hieraan in de weg staat, Door de software te publiceren wil de Stichting haar constatering dat deze fouten bevat ondersteunen en geloofwaardig maken. Ook wil zij hiermee derden in staat stellen aanvullend onderzoek te doen.
4.7. Hete in artikel 10 EVRM neergelegde recht op vrijheid van meningsuiting kan in hij de wet voorziene gevallen worden beperkt ter bescherming van de rechten van anderen, mits die beperkingen in een democratische samenleving noodzakelijk zijn. In beginsel is het auteursrecht zo’n toegelaten beperking. De vraag is of dat in dit geval ook zo is.
4.8. Het belang van controle op de deugdelijkheid van stemcomputers staal in dit geding niet ter discussie, De Stichting heeft in dit opzicht baanbrekend werk verricht en heeft daarmee kans gezien het debat over mogelijke risico’s van het gebruik van deze computers te openen en het probleem onder de aandacht te brengen van publiek, pers en overheid. Gezien de instelling van de hiervoor onder 2 genoemde commissies heeft de overheid dit punt ook opgepakt. Integrale openbaarmaking van de volledige ISS-programmatuur, met de mogelijkheid van downloaden, kan echter, mede gelet op de belangen van Groenendaal, niet worden beschouwd als een proportioneel middel voor het verwezenlijken van de gewenste transparantie. Ook zonder deze algehele openbaarmaking moet de Stichting in staat zijn haar bevindingen over de software geloofwaardig te maken, terwijl niet valt in te zien welke willekeurige derden nader onderzoek zouden moeten doen. Het is nu verder aan de overheid om, met inachtneming van de rechten van Groenendaal, ervoor te zorgen dat de verkiezingen daadwerkelijk transparant en controleerbaar zijn.
4.9. Het voorgaande leidt tot de slotsom dat het Groenendaal vrij staat zich op zijn auteursrechten te beroepen en dat de Stichting, door het op internet zetten van de ISS software en de daarvoor bestemde handleiding inbreuk maakt op die auteursrechten en daarmee onrechtmatig jegens hem handelt.
4,12. Nu de implementatiewet van de Handhavingsrichtlijn inmiddels per 1 mei 2007 in werking is getreden, zal de gevorderde volledige proceskostenveroordeling worden opgevat als een vordering ex artikel 1019h Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering . Deze is toewijsbaar, nu de Stichting op een belangrijk punt in het ongelijk wordt gesteld, deze vordering op de Wet steunt, afdoende is aangetoond en onvoldoende inhoudelijk is weersproken door de Stichting.
Lees het vonnis hier. Meer procestukken e.d. op de website van de Stichting.
