Wetsvoorstel Auteurscontractenrecht: positief, maar kan (en moet) beter

Een opinie, reactie op wetsvoorstel van Erwin Angad-Gaur, Platform Makers.

Dinsdag 19 juni werd het langverwachte wetsvoorstel Auteurscontractenrecht gepubliceerd [ red. zie IEF 11458]. Dat alleen al mag een belangrijke en positieve stap genoemd worden: het traject naar een daadwerkelijk wetsvoorstel is lang geweest. Het IvIR stelde al in 2004 vast dat de Nederlandse wet fundamenteel achterloopt in de bescherming van auteurs en artiesten. In onder meer België, Duitsland en Frankrijk werden al jaren geleden maatregelen in de wet opgenomen om tot redelijke auteurs- en artiestencontracten te komen.

Tegenvallend aan het huidige wetsvoorstel is daarom dat 8 jaar na het IvIR rapport het wetsvoorstel, op enkele details na, niet veel verder gaat dan de genoemde wettelijke bepalingen in de landen om ons heen. Hier en daar blijft het wetsvoorstel zelfs achter in vergelijking met de genoemde landen.
Waar het kabinet Balkenende IV nog een ambitieus wetsvoorstel in consultatie gaf kondigde de huidige (demissionair) staatssecretaris Fred Teeven vorig jaar al aan de scherpe kantjes van het voorstel te laten vallen. Al met al blijft daardoor een wetsvoorstel over met veel positieve punten, een zeer positieve intentie, maar helaas ook met onduidelijkheden en een beperkte ambitie.

Om, zonder volledig te zijn, enkele belangrijke punten te noemen:

• Het wetsvoorstel bevat (zoals eerder ook het consultatiedocument) een merkwaardige, zeer uitgebreide procedure om collectieve onderhandelingen over een billijke (minimum)vergoeding mogelijk te maken. Maar liefst twee ministeries krijgen een rol in beoordeling en vaststelling van onderhandelingsresultaten. Een uitzondering op het mededingingsrecht, zoals inmiddels al jaren opgenomen in de Duitse Auteurswet, zou voor de handliggender zijn geweest.

• Het is van groot belang de onbalans in onderhandelingspositie tussen exploitanten en individuele makers op te heffen door collectief onderhandelen toe te staan. De Duitse praktijk heeft echter bewezen dat het enkel toelaten van dergelijke onderhandelingen onvoldoende effect heeft. Voor exploitanten en producenten ontbreekt immers elke prikkel vrijwillig tot betere collectieve afspraken te komen.

Het voorontwerp uit 2010 bevatte in de vorm van een periodieke opzegbaarheid van 5 jaar (een termijn waarvan alleen via collectieve onderhandeling zou kunnen worden afgeweken) wel een dergelijke prikkel. Te vrezen is dat zonder een dergelijke stok achter de deur, zoals in Duitsland weinig daadwerkelijke onderhandelingsresultaten zullen worden bereikt, waardoor de nieuw geschapen mogelijkheid feitelijk een dode letter zal blijken.

• In het voorontwerp van 2010 werd overdracht van auteursrecht uitgesloten en in plaats daarvan een exclusieve licentie van maximaal 5 jaar geïntroduceerd. Van exploitantenzijde is daar veel kritiek op geuit. Een opzegbaar auteursrecht zou hen niet in staat stellen om investeringen in voldoende mate terug te verdienen. Een logische bewering vanuit het belang van exploitanten, maar ook een bewering die op weinig feiten gebaseerd bleek. Hoewel het Platform Makers er op wees dat een opzegperiode van vijf jaar in diverse sectoren zelfs nog aan de lange kant zou zijn, honoreerde Teeven de doemscenario’s van exploitantenzijde door het systeem van opzegbaarheid direct te schrappen. Waarom heeft Teeven niet eerst de effecten van de invoering van dat systeem op de langere en kortere termijn onderzocht? Nu zelfs in Amerika muziekauteurs hun rechten na 35 jaar kunnen terugeisen, is de claim van exploitanten dat een opzegbare overdracht economisch onwerkbaar zou zijn niet meer geloofwaardig te noemen: wat in de grootste entertainmentmarkt van de wereld economisch mogelijk blijkt moet ook in Nederland en Europa kunnen werken.

• Tot slot bevat het wetsvoorstel voor filmmakers een broodnodige verbetering van artikel 45d: feitelijk een reparatie van de huidige Auteurswet die altijd al beoogde om filmmakers het recht op een redelijke vergoeding voor elke exploitatie te geven. Het wetsvoorstel geeft de “hoofdmakers” als bedoeld in artikel 40 en andere makers die tot het ontstaan van het filmwerk een wezenlijke bijdrage van scheppend karakter geleverd hebben, het recht op een proportionele vergoeding voor de exploitatie (artikel 45d lid 3). Andere makers hebben recht op een billijke (niet proportionele) vergoeding. Van het recht op de proportionele en de billijke vergoeding kan geen afstand worden gedaan.

In de Memorie van Toelichting wordt nog eens nadrukkelijk vermeld dat het recht op de billijke vergoeding niet in één keer kan worden afgekocht. Voor veel filmmakers is dit goed nieuws, hoewel vooralsnog onduidelijk blijft hoe de proportionele vergoeding wordt vastgesteld en over welke inkomsten. Voor bijvoorbeeld acteurs zal gelden dat hoofdrolspelers onder de regeling voor “hoofdmakers” zullen vallen, daar waar “ondergeschikte bijrollen” niet aan de norm voldoen; de status van het tussengebied is niet helemaal helder.

De richting van het filmartikel is de juiste. Om tot een voor alle bij een film betrokken partners werkbaar systeem te komen, waarmee makers daadwerkelijk een billijke vergoeding wordt gegarandeerd, zal de formulering echter krachtiger en duidelijker moeten worden.

Het wetsvoorstel bevat voor auteurs en artiesten grote, maar vooral al jaren noodzakelijke verbeteringen, maar kan (en moet) op belangrijke punten helderder en ambitieuzer. De eerste belangrijke stap is gezet, maar in de komende maanden zullen nog fundamentele stappen moeten volgen.


Erwin Angad-Gaur, Platform Makers