Auteursrechtdebat - Tom Nauta en Sebastiaan Moll: Het uitgeversrecht: onmisbaar voor de toekomst van online journalistiek

De Richtlijn Auteursrechten in de Digital Single Market beoogt het evenwicht tussen burgers, journalisten, nieuwsuitgevers, adverteerders en de onlineplatforms waarop zij samenkomen te verbeteren. Het uitgeversrecht (artikel 11 van het voorstel) biedt nieuwsuitgevers meer economische zekerheid en juridische duidelijkheid dan het auteursrecht op dit moment doet. Het helpt hen overeenkomsten met derden te sluiten over digitaal hergebruik van hun nieuwsberichten.

Uitgeversrecht binnen de Digital Single Market strategie
De Digital Single Market strategie, die de Europese Commissie op 6 mei 2015 aankondigde, beoogt onder meer toegang tot digitale goederen en diensten te verbeteren en beter functionerende regels voor onlineplatforms te creëren. Volgens de Commissie behoren digitale werken tot de voornaamste motoren voor de groei van de digitale economie, maar is de dominante onderhandelingspositie van onlineplatforms problematisch. De Commissie zegt te kijken naar maatregelen om het systeem van eerlijke vergoedingen te verbeteren zodat er ook in de toekomst nog digitale werken tot stand blijven komen.

De Commissie werkte haar Digital Single Market strategie uit in een Actieplan om het Europees auteursrecht te moderniseren. Dit actieplan stelt dat een goed functionerende markt voor auteursrechten alleen mogelijk is als rechthebbenden licenties voor het gebruik van hun content kunnen verlenen en zij hiervoor betaald krijgen, ook bij verspreiding op internet. De Commissie kondigde aan te zullen nagaan of specifieke acties met betrekking tot nieuwsaggregatiediensten nodig zijn en wees op het belang van effectieve handhaving.

Op 14 september 2016 presenteerde de Europese Commissie de Richtlijn Auteursrechten in de Digital Single Market. Dit wetgevingsvoorstel beoogt het evenwicht tussen burgers, journalisten, nieuwsuitgevers, adverteerders en de digitale platforms waarop zij samenkomen te verbeteren. De Commissie noemt verlening en handhaving van licenties door nieuwsuitgevers voor onlinegebruik van hun content vaak complex en inefficiënt omdat zij niet als rechthebbenden zijn aangemerkt. Artikel 11 van het voorstel introduceert daarom een naburig recht voor nieuwsuitgevers, het uitgeversrecht. Dit recht stelt nieuwsuitgevers in staat om licenties overeen te komen voor onlinegebruik van content en helpt hen om hun investeringen terug te verdienen. Ook maakt het uitgeversrecht handhaving bij inbreuken effectiever. Het voorgestelde uitgeversrecht erkent de waarde van onafhankelijke en pluriforme kwaliteitsjournalistiek op internet.

Kritisch ontvangen uitgeversrecht versterkt positie nieuwsuitgevers
Nederlandse nieuwsuitgevers investeren jaarlijks ongeveer een miljard euro in kwaliteitsjournalistiek. De inkomsten uit print lopen terug en ook op internet is het moeilijk om de investeringen terug te verdienen. Met name de verdeling van digitale advertentie-inkomsten tussen nieuwsuitgevers en partijen die content verspreiden is onevenredig. Maar liefst 85 procent van deze inkomsten gaan niet naar uitgevers die in kwaliteitsjournalistiek investeren, maar naar het de facto ‘duopolie’ Google en Facebook. Als de scheve marktverhoudingen tussen deze internetbedrijven en nieuwsuitgevers blijven bestaan, droogt de bron, de nieuwsproductie, op termijn op. Dit vormt een urgent probleem en een groot maatschappelijk risico.

Het voorgestelde uitgeversrecht biedt nieuwsuitgevers meer economische zekerheid en juridische duidelijkheid dan het auteursrecht op dit moment doet. Op grond van het uitgeversrecht kunnen online nieuwsuitgevers in de toekomst met derden licenties overeenkomen om nieuwsberichten verder te exploiteren. Uitvoerende kunstenaars, muziek- en filmproducenten en omroeporganisaties beschikken al over een vergelijkbaar naburig recht. Het maatschappelijke belang van nieuwsmedia en de werkzaamheden die nieuwsuitgevers verrichten, maakt het toevoegen van nieuwsuitgevers aan de groep rechthebbenden proportioneel en noodzakelijk.

Technologiebedrijven en academici hebben bovengemiddeld veel kritiek op het voorgestelde uitgeversrecht. Anderzijds worden de problemen in de nieuwssector en het maatschappelijke risico dat hieruit voortvloeit breed erkend. Het is opvallend dat er vanuit de academische wereld niet of nauwelijks alternatieven voor het voorgestelde uitgeversrecht zijn opgeworpen, terwijl het evident is dat het bestaande wettelijk kader in de praktijk niet naar behoren functioneert. Het voorgestelde uitgeversrecht erkent de waarde van kwaliteitsjournalistiek én kan de sector vooruithelpen. Een uitgekleed uitgeversrecht helpt nieuwsuitgevers niet en staat haaks op de doelstellingen van de Digital Single Market strategie.

Uitgekleed uitgeversrecht bevordert Digital Single Market geenszins
Het Europees Parlement wees in haar rapport over de Digital Single Market op het belang van een goede balans tussen de belangen van alle betrokken partijen bij hervorming van het auteursrecht. De amendementen die de Commissie Juridische Zaken (JURI-commissie) van het Europees Parlement onlangs in haar conceptrapport (Comodini Rapport­) over de Richtlijn Auteursrechten in de Digital Single Market presenteerde, kleden het uitgeversrecht uit tot een vermoeden van procesbevoegdheid. Dit handhavingsrecht zal uitsluitend tot rechtszaken tussen nieuwsuitgevers en onlineplatforms leiden. Deze rechtszaken zullen alleen plaatsvinden na een vermeende inbreuk en dan nog alleen als de nieuwsuitgever bereid is de kosten en risico’s van de rechtsgang te dragen. Jarenlange procedures lossen de urgente problemen en scheve marktverhoudingen in de nieuwssector niet op.

Het vermoeden van procesbevoegdheid zorgt ervoor dat nieuwsuitgevers effectiever kunnen handhaven bij inbreuken, maar sluit geenszins aan op de doelstellingen van de Digital Single Market strategie. Het impliceert een niet-functionerende markt, maar herstelt het verstoorde evenwicht tussen internetplatforms en nieuwsuitgevers niet. In een goed functionerende markt is effectieve handhaving uiteraard belangrijk, maar voor nieuwsuitgevers is rechtszekerheid in de vorm van een stevig fundament om eerlijke overeenkomsten met derden te sluiten over digitaal hergebruik van journalistieke producties essentieel om te kunnen voortbestaan.

Tom Nauta en Sebastiaan Moll zijn respectievelijk directeur en beleidsmedewerker bij NDP Nieuwsmedia, de brancheorganisatie voor nieuwsbedrijven.