Auteursrechtdebat  

Artikel geschreven door Hendrik Gommer. 

In 2006 verscheen mijn debuut in het NJB ‘Als het recht kantelt’.[1] Het artikel was ingegeven door een gevoel van onrecht dat ik had ervaren naar aanleiding van de uitspraak waarin de rechter oordeelde dat het auteursrecht van De Groene Leguaan niet geschonden was door de Friesland Bank. [2] De herhaalde constatering dat het positieve recht lang niet altijd tot een rechtvaardige uitkomst leidt, bleek achteraf de kiem voor mijn Biologische Theorie van het Recht. Kort gezegd houdt de theorie in dat je normen van biologische feiten kunt afleiden via de band van groepscohesie c.q. samenwerking. De groep bepaalt normen, opdat haar leden overleven en optimaal hun genetische informatie kunnen verspreiden. Het voordeel van het funderen van het recht in de empirie, want dat is wat deze theorie doet, is dat het op termijn mogelijk zal zijn om geobjectiveerde wetten te laten ‘uitrekenen’. Aan de hand van die wetten kan de computer dan zelfs een juridische beslissing nemen in een individueel geval, waarbij de omstandigheden aan de computer worden voorgelegd.

Rb. Den Haag 5 maart 2025, IEF 22590; ECLI:NL:RBDHA:2025:3336 (PACE tegen MOJO en BUMA). PACE Rights Entertainment (hierna: PACE) is een Britse onderneming die auteursrechthebbenden ondersteunt bij het beheren van hun rechten op live uitgevoerde muziek, zoals bij concerten en festivals in Nederland. Daarom heeft zij MOJO Concerts (hierna: MOJO) meerdere keren facturen gestuurd voor de verschuldigde licentievergoeding voor de openbaarmaking van deze muziek. MOJO heeft PACE laten weten dat zij de auteursrechtlicenties die PACE verstrekt, of de facturen die zij verzendt, niet kan accepteren, omdat PACE niet beschikt over de wettelijk verplichte toestemming op grond van artikel 30a Aw. PACE stelt echter dat zij niet hoeft te voldoen aan dit artikel, omdat het Nederlandse recht niet op haar van toepassing is en zij individueel in plaats van collectief beheert. Deze zaak draait om een concert van de band Dream Theater, georganiseerd door MOJO. MOJO heeft de factuur van PACE hiervoor niet betaald. PACE stelt dat MOJO als organisator toestemming nodig had en een licentievergoeding verschuldigd is aan de auteursrechthebbenden van de uitgevoerde muziekwerken. Omdat MOJO deze toestemming niet had, zou zij volgens PACE inbreuk hebben gemaakt op het auteursrecht. PACE vordert bij de Nederlandse rechter een verklaring van recht over deze inbreuk, danwel een verklaring van onrechtmatig handelen. BUMA heeft zich in de zaak gevoegd aan de zijde van MOJO, omdat zij als enig vergunninghouder in Nederland belanghebbende is.

HvJ EU 6 maart 2025, IEF 22588, IEFbe 3886; ECLI:EU:C:2025:141 (Musici tegen de Belgische Staat). De zaak betreft prejudiciële vragen over de interpretatie van de artikelen 18-23 en artikel 26(2) van Richtlijn (EU) 2019/790 (DSM-richtlijn) inzake auteursrechten en naburige rechten in de digitale eengemaakte markt. De prejudiciële verwijzing is ingediend in een procedure tussen drie musici (FT, AL en ON) die in dienst zijn bij het Orchestre National de Belgique (ONB) en de Belgische Staat. De musici betwisten de rechtmatigheid van het Koninklijk Besluit van 1 juni 2021 betreffende de overdracht van hun naburige rechten aan de werkgever, het ONB. Dit besluit bepaalt dat musici in dienst van het ONB automatisch hun naburige rechten aan hun werkgever overdragen voor exploitatie van hun optredens, zonder hun expliciete toestemming. De overdracht omvat rechten op reproductie, distributie en communicatie aan het publiek via radio, televisie en digitale platforms, wereldwijd en voor de gehele beschermingsduur. De musici verzetten zich tegen dit besluit en brachten hun zaak voor de Belgische Raad van State, die zich afvraagt of het Koninklijk Besluit in strijd is met de DSM-richtlijn en de eerdere EU-richtlijnen. De Raad van State heeft het Hof van Justitie van de EU (HvJ-EU) de volgende vragen gesteld:

Recent zijn er twee artikelen gepubliceerd die voortkomen uit hetzelfde onderzoeksproject, met als overkoepelende thema "Ruimte voor onderzoeksgebruik in het auteursrecht". De auteurs, Martin Senftleben, Kacper Szkalej, Caterina Sganga en Thomas Margoni, onderzoeken de impact van het EU-auteursrecht op wetenschappelijk onderzoek en identificeren belangrijke knelpunten in het huidige juridische kader. Het eerste artikel richt zich op de beperkingen die onderzoekers ervaren door gefragmenteerde en restrictieve onderzoeksuitzonderingen, onduidelijke toegangsregels, verouderde vereisten voor niet-commercieel gebruik, en juridische onzekerheden veroorzaakt door de driestappentoets. Daarnaast worden obstakels zoals betaalmuren, technologische beschermingsmaatregelen en contractuele beperkingen benadrukt. Empirische data tonen aan dat deze barrières grensoverschrijdend onderzoek belemmeren. De auteurs pleiten voor wetgevende hervormingen, waaronder een verplichte, open onderzoeksvrijstelling, verduidelijking van toegangsregels, en ondersteuning voor moderne onderzoeksmethoden zoals text- en datamining. Het tweede artikel belicht de rol van secundaire publicatierechten (SPR) in het bevorderen van Open Science en de Europese Onderzoeksruimte (ERA). SPR wordt gezien als een krachtig instrument om auteurs in staat te stellen hun werk onder bepaalde voorwaarden vrij te delen, wat bijdraagt aan een rechtvaardiger en efficiënter onderzoekslandschap. Beide artikelen onderstrepen de noodzaak van hervormingen in het EU-auteursrecht om wetenschappelijk onderzoek beter te faciliteren en de belangen van onderzoekers en auteursrechthebbenden beter in evenwicht te brengen. De voorstellen van de auteurs bieden waardevolle inzichten voor het creëren van een flexibeler en toekomstbestendig juridisch kader voor onderzoek in de digitale samenleving.

Rechtbank Amsterdam 15 januari 2025, IEF 22524 (Modern Entertainment tegen gedaagde). Tussen deze partijen lopen twee bodemprocedures. Onlangs heeft de rechtbank Amsterdam zich bevoegd verklaard in een tussenvonnis in de ene procedure [zie IEF 22487]. Deze tweede zaak gaat over de rechten op een muziekcatalogus en de vermeende inbreuk daarop door gedaagde, die in Spanje gevestigd is. Anders dan in de andere procedure verklaart de rechtbank zich hier onbevoegd. Hiermee wordt de vordering van gedaagde in incident toegewezen, ondanks dat het Modern Entertainment hier verweer tegen heeft gevoerd. Gedaagde is woonachtig in Spanje en dus moet de bevoegdheid van de Nederlandse rechter worden beoordeeld aan de hand van de Brussel I bis-Verordening. Het geschil, dat ziet op een mogelijke inbreuk op de muziekcatalogus van Modern Entertainment, is in de kern gebaseerd op een onrechtmatige daad. Het gaat onder andere om een mogelijke schending van naburige rechten. De rechter van de plaats waar het schadebrengende feit zich heeft voorgedaan of zich kan voordoen is bevoegd. Bij uitleg van de regels wordt aansluiting gezocht bij rechtspraak van het Hof.

Rb. Gelderland 22 augustus 2023, IEF 22447; ECLI:NL:RBGEL:2023:7484 (Confetti tegen Gedaagde). Confetti is een Turkse stoffenleverancier die de stoffen die zij levert deels zelf ontwerpt en deels uitbesteedt. Het patroon waar het in deze zaak over gaat, heeft zij zelf ontworpen en het is door een Nederlandse textielgroothandel op de markt gebracht. Gedaagde exploiteert een onderneming op het gebied van ontwerp en verkoop van kleding; zij levert kleding en produceert stoffen. Voor haar nieuwe collectie heeft zij diverse leveranciers en printhuizen bezocht, waarna een van deze printhuizen een patroon voor haar heeft ontworpen. Dit patroon heeft zij gebruikt voor een blouse in haar nieuwe collectie. Confetti is van oordeel dat het ontwerp van het patroon van de blouse inbreuk maakt op haar auteursrecht dan wel sprake is van slaafse nabootsing. Hierdoor vordert Confetti staking van de inbreuk. Gedaagde stelt dat Confetti onvoldoende duidelijk heeft gemaakt welk patroon auteursrechtelijke bescherming geniet en dat Confetti ook geen auteursrechthebbende is. Daarnaast betwist zij of de maker van het patroon dit wel echt heeft ontworpen. Ook stelt gedaagde dat zij geen inbreuk heeft gemaakt op het auteursrecht, zelfs als dit wordt vastgesteld.

Op 15 oktober 2024 heeft de Staatssecretaris van Rechtsbescherming een nota gepubliceerd waarin de voortgang en inhoud van het wetsvoorstel Versterking Auteurscontractenrecht (ACR 2) worden toegelicht. Het wetsvoorstel beoogt om de contractuele positie van auteurs te versterken in hun onderhandelingen met exploitanten, zoals uitgevers en producenten, en borduurt voort op de eerdere wet uit 2015 (ACR 1). In 2020 is ACR 1 geëvalueerd, wat leidde tot dit wetsvoorstel [zie ook: IEF 22005]. De Tweede Kamer heeft hierover een verslag uitgebracht en stelt verschillende vragen naar aanleiding van het wetsvoorstel. In de onlangs gepubliceerde beslisnota worden enkele kernwijzigingen en verduidelijkingen in het wetsvoorstel besproken. 

District Court, D. Delaware 22 augustus 2024, IEF 22204, IEFbe 4610, IT 3772 (Thomson Reuters tegen Ross Intelligence). Is tekst- en datamining van auteursrechtelijk beschermde werken voor de ontwikkeling van generatieve AI toegestaan onder Amerikaans recht? Even leek het erop dat we daarover uitsluitsel zouden krijgen: deze week zou in het teken staan van de eerste rechtszaak tussen auteursrechthebbenden enerzijds en generatieve AI-exploitanten anderzijds sinds de generatieve AI-explosie van anderhalf jaar geleden. Het gaat om de zaak tussen Thomson Reuters (hierna: Thomson) en Ross Intelligence (hierna: Ross), waarbij Ross de database van Thomson heeft gescraped voor de ontwikkeling van een AI-gedreven zoekmachine. Ross beroept zich ter verdediging onder andere op het fair use beginsel. De zaak is van groot belang omdat deze illustratief is voor 28 andere zaken die momenteel ook aanhangig zijn bij de Amerikaanse rechter (waaronder die tegen OpenAI, Stability AI en Midjourney). Een rechterlijke uitspraak zou niet alleen houvast bieden aan de partijen in deze zaken, maar zou bovendien de juridische status van tekst- en datamining met betrekking tot generatieve AI in het algemeen kunnen ophelderen en toekomstige geschillen kunnen voorkomen. Fair use is immers een open begrip, dat in een concrete toepassingsvorm als deze pas invulling krijgt als de rechter (samen met een jury) daarover een oordeel velt. Helaas ziet het ernaar uit dat een dergelijk oordeel nog langer op zich laat wachten: de rechter heeft de hoorzitting van deze week uitgesteld en partijen verzocht om verzoeken in te dienen voor een verkorte behandeling van de zaak. De reden is niet direct duidelijk, maar het lijkt erop dat de rechter auteursrechtinbreuk heeft vastgesteld en dat zij een behandeling voor de jury niet langer nodig acht. Of deze lijn met betrekking tot tekst- en datamining in het algemeen zal worden doorgetrokken, zal in de toekomst moeten blijken.

Op 27 november 2023 heeft een Chinese rechtbank geoordeeld dat door kunstmatige intelligentie gegenereerde inhoud onder het auteursrecht valt. Deze baanbrekende beslissing staat in directe tegenstelling tot de benadering van de Verenigde Staten ten aanzien van AI-wetten en kan grote Chinese techbedrijven op de lange termijn ten goede komen, zo zeggen experts. De Beijing Internet Court verklaarde vorige week dat een afbeelding, gemaakt met het in de VS gevestigde tekst-naar-afbeelding systeem Stable Diffusion, beschermd wordt door het auteursrecht. Dit gebeurde nadat de maker een rechtszaak had aangespannen tegen een blogger die de afbeelding zonder toestemming had gebruikt. De beslissing, die kan worden aangevochten en mogelijk niet van toepassing is op elke AI-zaak, verschilt van een besluit van het Amerikaanse Copyright Office eerder dit jaar [zie IEF 21355]. Dat besluit stelde dat door AI gegenereerde afbeeldingen "niet het product zijn van menselijk auteurschap" en daarom niet auteursrechtelijk beschermd kunnen worden.

Bundesgerichtshof 14 september 2023, IEF 21672, I ZR 74/22 (Metall auf metall) Na een jarenlange strijd blijkt de Pelham-zaak nog steeds niet gestreden: wederom zijn prejudiciële vragen aan het Hof van Justitie gesteld. Het Hof heeft in de originele Pelham-zaak geoordeeld over het gebruik van fragmenten uit het lied ‘Metall auf metall’ door Mozes Pelham als sample in zijn eigen muziekstuk ‘Nur mir’. De vraag die centraal stond was of je een (gedeelte van) een bestaand nummer mag gebruiken zonder toestemming van de fonogrammenproducent. Het Hof oordeelde dat je toestemming nodig hebt van de fonogrammenproducent om een sample te gebruiken, maar niet indien het origineel niet meer te herkennen is in het geluidsfragment.